Eth marc legau
Tamb era aprobacion dera Lei 16/1990, de 13 de juriòl, sus eth règim especiau dera Val d’Aran er aranés siguec reconeishut coma lengua oficiau. Aguesta Lei dedique er article 2 ar aranés:
Article 2
1. Er aranés, varietat dera lengua occitana e pròpria d’Aran, ei oficiau ena Val d’Aran. Tanben ne son eth catalan e eth castelhan, d’acòrd tamb er article 3 der Estatut d’Autonomia de Catalonha.
2. Cossent tamb er article 3.4 der Estatut d’Autonomia de Catalonha, er aranés a d’èster objècte d’ensenhament e d’especiau respècte e proteccion, e se n’a de garantir er us tant en sistèma educatiu com ena activitat dera Administracion dera Generalitat de Catalonha e es mieis depenents dera CCRTV en territòri dera Val d’Aran.
3. Era Generalitat e es institucions d’Aran an d’adoptar es mesures que s’an de besonh entà garantir eth coneishement e er us normau der aranés e entà possar-ne era sua normalizacion.
4. Era Generalitat e es institucions d’Aran an de velhar pera mantenença, era promocion e era difusion dera cultura aranesa.
Era Lei 1/1998 de 7 de gèr, de politica lingüistica en sòn article 7 hè referéncia ara proteccion der aranés:
Er aranés varietat dera lengua occitana pròpria dera Val d’Aran, se regís entad açò que tanh ar us, pera Lei 16/1990, deth 13 de juriòl, sus eth règim especiau dera Val d’Aran, e supletòriament, pes precèptes d’aguesta Lei, es quaus jamès non pòden èster interpretats en perjudici der us der aranés.
Era Lei organica 6/2006, de 19 de juriòl, de reforma der Estatut d’autonomia de Catalunya, establís en article 6:
5. Era lengua occitana, denominada aranés en Aran, ei era lengua pròpria d’aguest territòri e ei oficiau en Catalonha, d’acòrd damb aquerò qu’establissen aguest Estatut e es leis de normalizacion lingüistica.
Percentatge de coneishement der aranés
Evolucion deth nombre de persones que lo comprenen, lo saben parlar, lo saben liéger e lo saben escríuer.
Cens lingüistic 2001
Lo compren
1996: 90,05 % – 2001: 88,88 %
Lo sap parlar
1996: 64,85 % – 2001: 62,24 %
Lo sap liéger
1996: 59,29 % – 2001: 58,44 %
Lo sap escríuer
1996: 24,97 % – 2001: 26,69 %
Hònt: Idescat
Er ensenhament der aranés ena escòla
Er aranés ei era lengua d’aprenedissatge des escolans de 3 a 7 ans e era lengua veïculara en toti es centre d’educacion infantila e primària.
- Educacion infantila: era lengua base d’aprenedissatge ei er aranés. Tanben s’ensenhe eth castelhan e catalan a nivèu orau.
- Educacion primària: s’ensenhen es 3 lengües oficiaus e s’utilizen es tres lengües entà impartir es diuèrses matèries. En cicle miei, s’introdusís era primèra lengua estrangèra e en cicle superior era segona lengua estrangèra.
- Etapa d’ESO: dues ores setmanaus de cada ua des lengües oficiaus
Mieis de comunicacion
RÀDIO
En desconnexion entara Val d’Aran ena emissora de Catalunya Informació. 98.0 FM:
Noticiari, de deluns a diuendres de 8,00 a 8,30 .
Actualitat locau en programa Aran, meddia aranés, de deluns a diuendres, de 12,00 a 13,00 . Reemission de 19,00 a 20,00.
Tanben les podetz escotar en www.catradio.cat
TELEVISION
En desconnexion entara Val d’Aran en TV3:
Noticiari setmanau, es diuendres, de 14,08 a 14,20, espaci Telenotícies comarques.
Literatura
Era lengua occitana, instrument des trobadors ena edat mieja, deishèc ua grana òbra tant en qualitat com en quantitat. Ath long des sègles tostemp i a agut produccion literària en occitan: en sègle XIX eth moviment Felibritge suposèc ua reneishença entar occitan, en quau Frederic Mistral, er an 1904, auec eth Prèmi Nobel de literatura.
Era produccion literària en aranés a estat escassa. Totun cau remercar era òbra de Mossen J. Condò Sambeat (1867-1919).
Actuaument bona part dera creacion literària en aranés son òbres presentades e premiades enes concorsi literaris convocadi peth Conselh Generau: prèmi Mn Condò Sambeat e prèmi Aran de Literatura e eth prémi Raconte en Occitan (Les Talúries) convocat per IEI.
Er Airau de Politica Lingüistica
Forme part deth Departament de Cultura deth Conselh Generau d’Aran e a com activitats principaus:
- Servicis lingüistics: traduccions, correccions, consultes, assessorament.
- Ensenhament d’aranés entà adults, corsi especifics entà collectius.
- Normalizacion sociau: campanhes de sensibilizacion, convènis e gestions entà promòir era lengua tamb diuèrses empreses e institucions.
- Dinamizacion culturau: convocatòria de concorsi literaris, seminaris, conferéncies…
- Materiau escolar en aranés.
- Publicacions diuèrses.